عوامل خطر تقلب مندرج در این پیوست نمونههایی از عواملی است که معمولا حسابرسان در وضعیتهای گوناگون با آن روبرو میشوند و تمامی موارد را دربر نمیگیرد، ضمن اینکه همهآنها لزوما در هر حسابرسی مورد نخواهد داشت. علاوهبراین، حسابرس هنگام بررسی یک یا ترکیبی از عوامل خطر تقلب و وجود کنترلهای خاص برای کاهش خطرات مربوط ، از قضاوت حرفهای استفاده میکند.
عوامل خطر تقلب مربوط به تحریفهای ناشی از گزارشگری مالی متقلبانه را میتوان در سه گروه زیر طبقهبندی نمود :
۱ . ویژگیهای مدیریت و نفوذ آن بر محیط کنترلی.
۲ . وضعیت صنعت.
۳ . ویژگیهای عملیاتی و ثبات مالی.
نمونههایی از عوامل خطر تقلب مربوط به تحریفهای ناشی از گزارشگری مالی متقلبانه برای هریک از این گروهها به شرح زیر است :
۱ .عوامل خطر تقلب مربوط به ویژگیهای مدیریت و نفوذ آن بر محیط کنترلی
اینگونه عوامل خطر تقلب به تواناییها، تنگناها، طرز کار و نگرش مدیریت در مورد سیستم کنترل داخلی و فرایند گزارشگری مالی مربوط میشود.
•مدیریت انگیزههایی برای گزارشگری مالی متقلبانه دارد که نشانههای خاص آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
ـ وابسته بودن بخش عمدهای از میزان حقوق و مزایای مدیران به نتایج عملیات، وضعیت مالی یا جریان وجوه نقد واحد مورد رسیدگی.
– علاقه شدید مدیریت به حفظ یا افزایش سطح قیمت سهام یا روند سوداوری واحد مورد رسیدگی با استفاده از روشهای غیرمتعارف حسابداری.
ـ وعدههای مدیریت به تحلیلگران، بستانکاران و سایر اشخاص ثالث برای رسیدن به مواردی که به نظر میرسد بلندپروازانه یا مبتنیبر پیش بینیهای غیر واقعبینانه است.
ـ تمایل مدیریت به استفاده از روشها و ابزارهای نامناسب برای به حداقل رساندن سود مشمول مالیات.
•مدیریت در ابراز و اشاعه نگرشی مناسب در باره سیستم کنترل داخلی و فرایند گزارشگری مالی کوتاهی کرده است که نشانههای خاص آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
ـ عدم حمایت مؤثر مدیریت از ارزشها و اصول اخلاقی واحد مورد رسیدگی یا اشاعه ارزشها یا اصول اخلاقی نامناسب.
ـ تسلط فرد یا گروهی کوچک بر مدیریت واحد مورد رسیدگی بدون وجود کنترلهای جبرانی مانند نظارت مؤثر سطوح بالاتر از مدیریت.
ـ عدم نظارت کافی مدیریت بر کنترلهای مهم.
ـ کوتاهیمدیریت در اصلاح بهموقع ضعفهای با اهمیت شناخته شده در سیستم کنترل داخلی.
ـ تعیین اهداف مالی و انتظارات بلندپروازانه برای کارکنان اجرایی.
ـ بیتوجهی عمده مدیریت به مراجع قانونی.
ـ بکارگیری مداوم کارکنان ناکارامد در بخشهای حسابداری، فناوری اطلاعات یا حسابرسی داخلی.
•مدیران غیرمالی در بکارگیری استانداردهای حسابداری یا تعیین براوردهای حسابداری مشارکت گسترده دارند.
•تغییرات مدیران زیاد است.
• روابط تیره بین مدیریت و حسابرس فعلی یا قبلی وجود دارد که نمونههای خاص آن ممکن است شامل موارد زیر باشد :
ـوجود اختلاف نظرهای فراوان با حسابرس فعلی یا قبلی در باره مسائل حسابداری، حسابرسی یا گزارشگری.
ـدرخواستهای غیرمنطقی از حسابرس، شامل ایجاد محدودیت زمانی غیرمنطقی در باره تکمیل حسابرسی یا صدور گزارش حسابرس مستقل.
ـوجود محدودیتهای رسمی یا غیر رسمی برای حسابرس بهگونهای که دسترسی وی را به افراد یا اطلاعات به طور نامناسبی محدود سازد یا توانایی حسابرس را در اطلاع رسانی مؤثر به هیئت مدیره یا مجمع عمومی محدود کند.
ـرفتار سلطهگرانه مدیریت در برخورد با حسابرس، بهویژه تلاش در اثر گذاردن در دامنه کار حسابرس.
•سوابق نشاندهنده نقض قوانین مربوط به اوراق بهادار یا ادعا علیه واحد مورد رسیدگی یا مدیریت آن به دلیل ارتکاب تقلب یا نقض قوانین اوراق بهادار میباشد.
۲ .عوامل خطر تقلب مربوط به وضعیت صنعت
اینگونه عوامل خطر تقلب به محیط اقتصادی و قانونی که واحد مورد رسیدگی در آن فعالیت میکند، مربوط میشود.
•الزامات حسابداری، قانونی یا مقرراتی جدیدی که ممکن است ثبات مالی یا سوداوری واحد مورد رسیدگی را خدشهدار کند.
•وجود رقابت شدید یا اشباع بازار، همراه با روند نزولی حاشیه سود.
•صنعت رو به افول همراه با افزایش ورشکستگیهای تجاری در آن و کاهش عمده در تقاضای مشتریان.
•سرعت تغییرات در صنعت، مانند آسیب پذیری بالا در مقابل تغییر سریع فناوری یا ناباب شدن سریع محصول.
۳ .عوامل خطر تقلب مربوط به ویژگیهای عملیاتی و ثبات مالی
این عوامل خطر تقلب به ماهیت، پیچیدگی واحد مورد رسیدگی و معاملات آن، شرایط مالی و سوداوری واحد مورد رسیدگی مربوط میشود.
•ناتوانی در ایجاد جریان وجوه نقد ناشی از عملیات با وجود گزارش سود و رشد سود.
•فشار زیاد بر واحد مورد رسیدگی، باتوجه به وضعیت مالی آن، برای کسب سرمایه اضافی مورد نیاز بهمنظور باقی ماندن در بازار رقابت (شامل نیاز به وجوه نقد لازم برای تامین مالی مخارج عمده سرمایهای یا تحقیق و توسعه).
•داراییها، بدهیها، درآمدها یا هزینههای مبتنیبر براوردهای عمدهای که مستلزم قضاوتهای بیش از اندازه ذهنی یا ابهامات غیرعادی است یا آن براوردها در آینده نزدیک بهگونهای در معرض تغییرات بالقوه عمدهای قرار میگیرد که ممکن است اثر مالی مختلکننده بر واحد مورد رسیدگی داشته باشد (برای مثال، قابلیت وصول نهایی مطالبات، زمانبندی شناسایی درآمد یا قابلیت وصول تسهیلات مالی پرداختی در قبال وثایق ارزیابی شده بهمبالغ غیر واقعی).
•معاملات عمده با اشخاص وابسته که در روال عادی عملیات واحد مورد رسیدگی انجام نشده است.
•معاملات عمده با اشخاص وابسته که حسابرسی نمیشود یا توسط حسابرس دیگری حسابرسی میگردد.
•معاملات عمده، غیرعادی یا بسیار پیچیده (بهویژه آنهایی که در اواخر سال مالی انجام شده است).
•حسابهای بانکی عمده یا عملیات واحدهای فرعی یا شعب واقع در مناطق غیرمشمول مالیات (مثلا مناطق آزاد) که به نظر نمیرسد توجیه تجاری روشنی برای آن وجود داشته باشد.
•ساختار سازمانی بسیار پیچیده، شامل شخصیتهای حقوقی متعدد یا غیرعادی، حدود اختیارات غیر عادی مدیران یا قراردادهای متعدد یا غیر عادی، بدون هدف تجاری مشخص.
•دشواری در تعیین سازمان یا فرد یا افراد کنترلکننده واحد مورد رسیدگی.
•رشد سریع یا سوداوری غیرعادی، بهویژه در مقایسه با سایر واحدهای تجاری فعال در همان صنعت.
•آسیبپذیری زیاد و غیرعادی واحد مورد رسیدگی در برابر تغییرات در نرخهای استقراض.
•وابستگی زیاد و غیرعادی به تسهیلات دریافتی، توانایی اندک در براوردن الزامات بازپرداخت بدهیها یا قراردادهای استقراض با شرایط سنگین.
•برنامههای فروش یا انگیزشی سوداوری بلندپروازانه و دست نیافتنی.
•خطر ورشکستگی قریب الوقوع، ضبط اموال در رهن یا توقیف اموال.
•پیامد منفی معاملات عمده در شرف انجام (مانند ترکیب تجاری یا انعقاد قرارداد) در نتیجه گزارش نتایج مالی ضعیف.
•وضعیت مالی ضعیف یا رو به وخامت در مواردی که مدیریت، شخصا بدهیهای عمده واحد مورد رسیدگی را تضمین کرده است.
عوامل خطر تقلب مرتبط با تحریفهای ناشی از سوءاستفاده از داراییها
عوامل خطر تقلب مرتبط با تحریفهای ناشی از سوءاستفاده از داراییها میتواند در دو گروه زیر طبقهبندی شود :
۱ .آسیبپذیری داراییها در برابر سوء استفاده.
۲ .کنترلها.
نمونههایی از عوامل خطر تقلب مرتبط با تحریفهای ناشی از سوءاستفاده از داراییها برای هریک از دو گروه در زیر میآید. میزان توجه حسابرس به عوامل خطر تقلب گروه دو به میزان وجود خطر تقلب گروه یک بستگی دارد.
۱ .عوامل خطر تقلب مرتبط با آسیبپذیری داراییها در برابر سوء استفاده.
این عوامل خطر تقلب به ماهیت داراییهای واحد مورد رسیدگی و میزان سرقتپذیری آنها بستگی دارد.
•نگهداری یا گردش وجه نقد به میزان قابل توجه.
•ویژگیهای موجودی مواد و کالا، مانند اندازه کوچک و دارای ارزش و تقاضای بالا.
.داراییهای با قابلیت تبدیل آسان، مانند اوراق بهادار بینام، جواهرات یا تراشههای کامپیوتر.
•ویژگیهای داراییهای ثابت، مانند اندازه کوچک اما دارای بازار فروش، بدون نیاز به مدارک رسمی مالکیت.
۲ .عوامل خطر تقلب مرتبط با کنترلها.
این عوامل خطر تقلب با نبود کنترلهایی سر و کار دارد که برای پیشگیری یا کشف سوء استفاده از داراییها طراحی میشود.
نبود نظارت مناسب مدیریت (برای مثال، سرپرستی نامناسب یا کنترل ناکافی مناطق دوردست).
•نبود روشهای مناسب برای گزینش کارکنانیکه به داراییهای آسیبپذیر در برابر سوء استفاده دسترسی دارند.
•عدم نگهداری سوابق کافی برای داراییهای آسیبپذیر در برابر سوء استفاده.
•نبود تفکیک مناسب وظایف یا کنترلهای مستقل.
•نبود سیستم مناسب صدور مجوز و تصویب معاملات (برای مثال، در خرید).
• حفاظت فیزیکی ضعیف از وجوه نقد، اوراق بهادار، موجودی مواد و کالا یا داراییهای ثابت.
•عدم تهیه مستندات مناسب و بهموقع برای معاملات (برای مثال، مستندسازی کالاهای برگشتی).
•نبود مرخصیهای اجباری برای کارکنان مسئول کنترلهای کلیدی.